Дахиад л 15 жил хий эргэх үү

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Алсын ха­раа-2050” гэдэг хөтөлбөр санаачилж, түүний­гээ УИХ-аар батлуулан попорсноос хойш таван жил өнгөрсөн. Гэвч уг төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх нь бит­гий хэл, өдгөө бараг мартагдаж буй. Ийм мая­­гаар янз бүрийн мөрөөдөл жагсаан бичсэн цаас үйлдвэрлэдэг дарга нарын санаачилгын нэг нь “Нийслэл Улаанбаатар хотын 2040 он хүр­­тэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө” юү гэ­дэг асуулт бидний өмнө байна. Ер нь Улаан­баа­­тар шинэ ерөнхий төлөвлөгөөтэй болсноор суурь асуудлууд шийдэгдэх юм уу гэдэг нь ч эр­гэл­зээтэй. Бас ямар тооцоо судалгаанд үндэс­лээд дээрх төлөвлөгөөний төслийг боловс­руулч­хав гэ­дэг нь тодорхойгүй. Ямартай ч Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ ерөнхий төлөвлөгөөний төс­лийг өнгөрсөн сарын 9-нд УИХ-ын даргад өргөн барь­сан. Улмаар парламентаар хэлэлцүүлэхийг ги­шүүд дэмжээд байгаа. УИХ-ын ирэх хаврын чуул­ганаар хэлэлцэх гол асуудлуудын нэг нь уг төсөл байх төлөвтэй.

Нийслэлийн ИТХ-аасаа эхлээд УИХ-ын ги­шүүд хүртэл шат шатны албан ту­шаалт­­нууд уг төлөвлөгөөний талаар ярьж, сур­тал­чилсаар байгаа. Улмаар хотын удирд­ла­гууд, хол­богдох байгууллагын дарга нар нь Улаан­баа­тар хот ирээдүйд хэрхэн өөрчлөгдөх талаарх сүр­жин мэдээлэл хийх нь ч хэрээс хэтэрлээ. Утааны улмаас бараг л өдөр тутам хүн угаартаж бай­хад хүртэл албаныхан 15 жилийн дараах алсын төлөвлөгөө ярьсаар байна. Яг одоо, өнөө­дөр юу хийхээ ярьдаг дарга үгүй болов. Гэвч ши­нэ төлөвлөгөөний дагуу хэрэгжүүлнэ гээд бай­гаа санаачилгуудыг нь харахаар дарга нар Улаан­баатарыг 2040 оноос л хөгжүүлнэ гэж ир­гэ­дийг даапаалж эхлэв үү гэсэн хардлага төрнө.

236.2 их наяд төгрөг хэр их мөнгө вэ

15 жилийн дараа Улаанбаатарыг 14 дагуул хот­­той болгоно гэж “Нийслэл Улаанбаатар хо­­тын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий тө­лөв­­­­лөгөө”-нд тусгажээ. Хэсэгчилсэн ду­лаа­ны эх үүсвэрийг 15 байршилд байгуулна гэх мө­рөөд­­лийг ч үүнд багтаасан байгаа юм. Улаан­­баа­тар хотын айл өрхүүдийн 44 хувь нь өдгөө гэр хороололд амьдарч буй. Тэгвэл эл үзүү­лэл­тийг есөн хувьд хүргэж бууруулах гэнэ. Мөн авто замын сүлжээг одоогийнхоос 10 да­хин нэ­мэг­дүүлэхээр төлөвлөжээ. Тэр битгий хэл, нийс­лэлд 23 мега төсөл хэрэгжүүлнэ гэ­сэн жаг­саалт ч гаргачхаад байгаа. Гэвч энэ бүхэн нь зүгээр нэр төлөвлөгөө, яриад өнгөрөх зүйл бус, иргэдийг хуурах, тэр хэрээр төсвийн буюу тат­вар төлөгчдийн мөнгийг үрэн таран хийх шалтаг байж болзошгүй гэсэн хардлага да­гуулна.
Нийслэлийн Засаг дарга Х.Нямбаатарын хэлс­нээр бол Улаанбаатар хотыг 2040 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд 236.2 их наяд төгрөг шаардлагатай гэнэ. Үүний 49 хувийг улс, нийслэлийн төсвөөс, үлдсэн хувийг гадаад, дотоодын хувийн хэвшлийнхний дэмжлэг, тусламжаар бүрдүүлнэ гэж тооц­жээ. Нийслэлийн энэ оны төсөв бараг дөрвөн их наяд төгрөгт хүрээд буй. Эл дүнгээр тооцож үзвэл Улаанбаатарын бараг 60 жилийн төсөв буюу татвар төлөгчдийн мөнгөөр дээрх мөрөөдлийн жагсаалтаа хэрэгжүүлнэ гэж төсөөлж буй бололтой. Утаа, түгжрэлийг бууруулна гэж өчнөөн жилийн турш тэрбум тэрбум төгрөг баруун, солгойгүй цацаж, үрэн таран хийсэн нь ирэх жилүүдэд ч үргэлжлэх магадлалтай гэсэн үг.

Иргэд үргэлжлүүлэн дарлуулна

Улаанбаатар хотыг хөгжүүлнэ гэсэн эрх баригч намынхны есөн жилийн засаглал, утаагаа ч, түгжрэлээ ч шийдээгүй хий эргэсэн он жилүүд давтагдахгүй гэж хэн итгэх юм бэ. Нэг нам олон жил засагласан ч нэгдсэн бод­логогүй явж ирсэн нийслэлд суудал дээрээ дэн­чигнэж буй Х.Нямбаатар дөрвөн жилийн хугацаагаа дуусгалаа ч түүний санаачилгыг да­раагийн дарга нь үргэлжлүүлнэ гэдэгт эр­гэлзэх шалтгаан бий. Үүнийг нотлох жишээ нь, дарга болгоны “автор”-той, дутуу орхисон, хэ­рэг­жүүлээгүй мартагдуулсан төслүүд юм. Зөвхөн ний­тийн тээврийн LRT, BRT, дүүжин тээвэр, метро, трамвай гэх мэтийн төслийг энд дурдаж болно. Ийм учраас л иргэд ирэх жилүүдэд өчнөөн мөнгөө төрд татвар, төлбөр нэрээр хураал­гасан ч бохир хотдоо юу ч шийдүүлж ча­дах­гүй үлдэх вий гэж болгоомжилж байна.
“Нийслэл Улаанбаатар хотын 2040 он хүр­тэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”-г 236.2 их наяд төгрөгөөр хэрэгжүүллээ ч бид 15 жилийн дараа ч утаа, түгжрэлээсээ бүрэн салахгүй нь. Учир нь дарга нар 2040 он гэхэд түгжрэлийн дөн­­гөж 40, агаарын бохирдлын 68 хувийг л буу­руулна гэж ярьсан байна. “20 минутын хот”-ын сайд Р.Эрдэнэбүрэн “Түгжрэлийг бууруулах ой­рын хугацааны шийдэл байхгүй” гээд юу ч хийж ча­дах­­гүй­гээ бүр хүлээн зөвшөөрсөн байна би­лээ.
Улаанбаатарт нэн даруй шийдэх шаард­лага­тай, хоолойд тулсан ямар асуудал байгааг аль ч иргэнээс асуухад утаа, түгжрэл, орчны бохирдол, аюулгүй байдлыг нэр тэргүүнд нэрлэх нь гарцаагүй. Гэтэл тартагтаа тулчихсан, яг одоо шуурхай арга хэмжээ авах шаардлагатай эд­гээр асууд­лыг шийдэх хугацааг эрх баригчид 2040 оноос ч хойшлуулахаар төлөвлөчхөөд бай­гаа. Бо­дит байдалд Улаанбаатарын утааг ший­д­эх аж­­лыг 15 байтугай нэг жилээр ч хойш­луулах ёс­гүй.

Шаргаморьтод хот байгуулах боломжгүй

Хотын ерөнхий архитектор Ч.Төгсдэлгэр “2040 он хүртэл Шаргаморьтыг Улаанбаатарын дагуул хот болгохоор ажиллана. Сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг барьж эхэлнэ” гэж ярьжээ. “Нийслэл Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”-ний дагуу тэрбээр ийнхүү зөгнөсөн хэрэг л дээ. Ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-нээс зуслангийн бүсийг Шаргаморьт хот гэж нэрлэхээр төлөвлөсөн гэнэ. Ийм байдлаар Яармаг, Дарь-Эх, Орбит зэрэг нийт 14 хоттой болох юм байх. 
“Хотын ерөнхий архитектор бүсгүй Шар­га­морьтод очиж үзсэн бол тэнд хот байгуулна гэж хэлж чадахгүй” гэж нэгэн иргэн цахим ор­чинд үзэл бодлоо илэрхийлсэн нь дарга на­рын популизмын хариу юм. Учир нь тэнд хот байгуулах нь битгий хэл, орон сууцын хо­роо­лол барих ч газар байхгүй. Ихэнх хэсгийг нь суурьшлын газрууд эзэлчихсэн, уулын давчуу ам гэдгийг мэргэжлийн хүмүүс нь сануулсаар байна. Нөгөөтээгүүр, Шаргаморьт нь Туул голын эхэн хэсэгт байрладаг. Тиймээс тэнд том хот байгуулах нь нийслэлчүүдийг ундны усны эх үүсвэргүй болгох эрсдэлтэй аж. Хот гэдэг нь нэр өгөөд л орхичихдог зүйл биш гэдгийг эрхэм дарга нар ойлгодоггүй юм болов уу.

Хуралдах зуур нь хүний амь үрэгдсээр байна

Ерөнхий сайдын дэргэдэх Шуурхай штабын тав дахь хуралдаан энэ сарын 8-нд боллоо. Амралтын өдөр буюу бямба гараг бүр эл штабынхан хуралдаж сүржигнэдэг болоод бараг хоёр сарын хугацаа өнгөрөв. Гэвч тэд ямар үр дүн гаргасан нь тодорхойгүй. Уламжлал ёсоороо төсөл, хөтөлбөр, биелшгүй мөрөөдөл, амлалтуудаа ярьсаар байна. Дарга нар ийнхүү хуралдаж суух зуур нь харин иргэд утаанд хордсоор, угаартсаар. Өнгөрсөн сард л гэхэд нэг гэр бүлийн зургаан хүн угаартаж амиа алдсан. Үүнтэй холбоотойгоор Шуурхай штабынхан нь иргэдээ угаартахаас хэрхэн хамгаалахыг ярих болов уу гэтэл гар байтугай амаа ч хө­дөл­гөсөнгүй. Тодруулбал, өнгөрсөн бямба га­рагт тэд Улаанбаатар хотод хэрэгжүүлэх Туу­лын хурд­ны зам, дүү­жин тээвэр, Сэлбэ бо­лон Баян­хо­шууны орон суу­цын хороолол, Эмээл­тийн эко аж үйлд­вэ­рийн паркийн дэд бүтэц, трам­вай зэрэг най­ман төслийн талаар ярьсан байх юм. Мөн Улаан­баа­тар хотыг 2040 он хүр­тэл хөг­жүү­лэх ерөнхий тө­лөвлөгөөг ч хэлэлц­сэн гэнэ. 
Тэр бүү хэл, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Улаан­баатарын ирээдүйн төлөвлөгөөг гар­гуу­лаад зогссонгүй. 2040 он хүртэлх хөгжлийн төлөвлөгөө боловсруулахыг аймгуудын ИТХ-ын болон Засаг дарга нарт үүрэг болгосон гэнэ. Тун удахгүй аймаг бүр “мөрөөдлийн жагсаалт”-аа боловсруулж, янз бүрийн үлгэр ярьж эхлэх төлөвтэй. Нийслэлд, орон нутагт ч 2040 он хүртэл тэс, түүний дараа бүх зүйл сайхан болно гэсэн суртал ухуулгаар ойрын жилүүдэд олны тархийг угаана гэсэн үг болж таарав.
Эрх баригчдын энэ мэт үйлдэл, хандлага улаан­­баатарчуудад хөгжих, асуудлуудаа ший­­дүү­­лэх найдлага огт байхгүйг бүрэн илэр­хийл­нэ. Тийм учраас ярихаас өөрийг хийдэггүй, янз бүрийн төлөвлөгөө цаасан дээр буулгахаас өөр ший­дэлгүй дарга нараасаа салахаас бидний хөг­жил эхэлж таарах нь. Эс тэгвээс бид ирэх 15 жилд ч хий эргэх бололтой дог шүү.

М.Оч