Манай улсад өвчлөл ч, түүнийгээ дагаад хандив ч утгаа алдлаа. Сүүлийн үед маш олон хандивын аян өрнөсөн ч, иргэд зарцуулалтад нь хяналт тавьдаггүйг далимдуулан залилагчид завшсаар байгаа нь нууц биш. Саяхан гэхэд л өвчтэй болон бэртэж гэмтсэн хүүхдүүдийн зургийг сошиалд тавьж, хандив тусламжийн зар сошиалд хөвөрсөн. Олон мянган хүн итгэж, мэдээллийг цааш түгээж, хандив өгсөн. Харамсалтай нь тэр бүх хандив тусламжийн пост дор нэг л хүний данс байсныг олонх нь анзаарсангүй. Уг данс нь Мөнзаяа гэгч зальт этгээдийн данс байсныг хожим хүмүүс мэдсэн.Орон нутгийн болон элдэв зарын группуудээр зараа хийдэг бөгөөд пост оруулангуутаа коммент бичих хэсгийг хаачихдаг. Учир мэдэх хүмүүс нь “ЛУЙВАР ЗАЛИЛАН” гэж бичээд байдаг учраас тэр гэнэ. Ийм төрлийн залилан сүүлийн үед ихэсжээ.
Үнэхээр үр хүүхэд, хайртай дотны хэн нэгэн нь өвчтэй, харсаар байж алдахгүйн тулд эцсийн найдвар болгон халуун сэтгэлт ард түмнээсээ тусламж гуйх тохиолдол бий. Гэтэл сайны хажуугаар саар гэгчээр сайхан сэтгэлийн хандивын утгыг алдагдуулж, хэн нэгэн сувдаг сэтгэлтний амьдралаа залгах өгөөш болж хувирлаа. Амжилт олсон хандивын аян алийг тэр гэх вэ. Гэхдээ очих эзэнтэй, зарцуулалтад нь тавих хяналттай хандивын аян зохион байгуулж, зөв зүг рүү нь чиглүүлэхгүй бол болохгүй нь.
Ер нь хүнд өвчин туссан, гадаадад эмчлүүлэх шаардлагатай, бусдын тусламж зайлшгүй хэрэгтэй байгаа хүмүүст хандив цуглуулж өгдөг 2-3, магадгүй түүнээс арай олон ТББ байвал зохистой мэт санагдана. Эмчилгээний төлбөрөө олох гэж ядаж байгаа иргэд нэр бүхий хэдхэн ТББ-д хандаад, зөвхөн түүгээр л дамжуулж мөнгөө цуглуулдаг байвал иргэд төөрөлдөх нь бага. Мэдээж хяналттай байхгүй бол иргэд хандив тусламжид итгэл алдарч, үнэхээр хэрэгтэй нэгэн нь хохироод дууслаа.
Ядаж байхад агаарын бохирдол, хөрсний бохирдол ихсэж, хүнсний аюулгүй байдал алдагдсан Монголын нийгэмд хорт хавдраар өвчлөгсөд олширч, учир нь мэдэгдэхгүй ховор генийн өвчтэй хүүхдүүд төрөх нь ихэслээ.
Хорт хавдар бол нэг төрлийн өвчин биш, генийн цогц өвчин хэмээн эмч мэргэжилтнүүд хэлнэ лээ. Өөрөөр хэлбэл, устаж үгүй болох дургүй, хяналтгүй хуваагдах эсийн гаж төлөв юм. Энэ өвчин 4-5 янзаар үүсдэг. Нэгдүгээрт, удамшил, хоёрт гаднын хүчин зүйлсийн нөлөө, гуравт эсийн хуваагдлын үед санамсаргүй тохиолдлоор, дөрөвт эсэд вирус нэвтэрснээр үүсдэг. Энэ дундаас манайд гаднын хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр үүсдэг хорт хавдар давамгайлдаг.
1920-иод онд Германы биологич Отто Варбург хорт хавдрын зарим эс хүчилтөрөгч, глюкоз хоёроор тэжээгддэг гэж үзсэн. Иймд хавдраар өвчлөхгүй байх суурь нь урьдчилан сэргийлэх, хоол хүнсээ тохируулах явдал, түүний дараагийн шат бол эхэн үед нь илрүүлж оношлох асуудал. Харин оройтсон шатанд оношилсон бол цаг алдалгүй шуурхай эмчлэхийн төлөө тэмцэхээс өөр аргагүй. Гэвч манай улсад эдгээрийн аль аль нь дутагдалтай. Яахав, сүүлийн жилүүдэд аль болох эрүүл хооллохыг эрмэлзэгчид олширсон ч ажлын цаг, түгжрэлд хамаг цагаа бардаг байдал, үүнээс үүдэн өдрийн бор хоногтоо л гэртээ харьдаг нийслэлийхэнд зөв хооллолтын дэглэм тохирохгүй. Цагтаа хооллож чаддаггүй юм аа гэхэд эрүүл хүнс мөн л хэрэглэж чадахгүй.
Хүн амын хүнсний нийт хэрэглээний 50 хувийг импортоор оруулж ирдэг улс орныг хүнсний аюулгүй байдлын хувьд эрсдэлтэй гэж үздэг. Гэтэл Монгол Улс зөвхөн төмс, гурил, махны хэрэгцээгээ л дотоодоос хангаж, хүнсний ногооны 40, будаа, элсэн чихэр, ургамлын тос, жимс, жимсгэнээ 100 хувийг импортолж байгаа нь хүнс, тэжээлийн хувьд гадаадынхны хараат улс юм. 2021 онд гэхэд л 852 сая ам.долларын хүнс гадаадаас худалдаж авсны 91 сая ам.долларыг хүнсний ногоо, жимс, жимсгэнэд зарцуулсан тооцоо бий. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын судалгаагаар хүн амын өвчлөлийн 80 гаруй хувь нь хоол хүнснээс үүдэлтэй болохыг нь нотолсон байдаг. Хорт хавдрын нас баралтаар манай улс дэлхийд нэгдүгээрт, үүний дотор элэг, ходоодны шалтгаант хавдрууд тэргүүлж байна. Түүнчлэн улаан хоолойн хорт хавдрын нас баралтаар мөн эхнээсээ гуравдугаарт эрэмбэлэгдэж буй харамсалтай тоо баримт гарчээ. Хүн амын дунд зүрх судасны болон хоол боловсруулах эрхтэн систем, хорт хавдрын өвчлөл нэмэгдэж, нас баралтын голлох шалтгаан нь идэж ууж буй ус хүнс, амьсгалж байгаа агаартай шууд холбоотой.
Үүнийгээ дагаад эрүүл мэндийн салбар нь мөн асуудалтай. Эрүүл мэндийн салбарыг шинэчлэх хэрэгтэй хэмээн нийгмээрээ уриалаад ч газар авдаггүй энэ цаг үед хүн өвдөх эрхгүй болсон мэт. Ялангуяа манай оронд 0-19 насны хүүхдийн дунд жилд 130 орчим хорт хавдрын шинэ тохиолдол бүртгэгддэг. 2022 онд хүүхдийн хорт хавдрын 143 шинэ өвчлөл бүртгэгдсэний 53.1 хувь нь хөвгүүд, 46.9 хувь нь охид байжээ. Олон улстай харьцуулахад манай улсын хүүхдийн хорт хавдрын өвчлөлийн тохиолдол өндөр. Ихэнх хувийг цусны төрлийн хорт хавдар эзэлж байна. Тархины хорт хавдартай хүүхдүүдийн тал хувь нь, цусны хорт хавдартай хүүхдүүдийн 70 хувь нь анх оношлогдсоноос хойш тав буюу түүнээс дээш жил амьдарч байгаа нь дэлхийн дунджаас бага байгаа юм. Мөн эмчилгээнд хамрагдсан хүүхдүүдийн 30 орчим хувь нь эмийн гаж нөлөө болон бусад шалтгааны улмаас бүрэн гүйцэт эмчилгээ хийлгэж чадахгүй байна. Иймд саяхнаас хүүхдийн хорт хавдрын тусламж үйлчилгээний чанар хүртээмж тэр дундаа эмийн чанар, хүртээмжийг сайжруулахад ЭМЯ-наас анхаарч хүүхдийн хорт хавдрын тусламж үйлчилгээ, чанар хяналтыг сайжруулах төлөвлөгөөг хэрэгжүүлж, манай улсад зонхилон тохиолдож буй зургаан төрлийн хорт хавдрын эмчилгээ оношилгооны удирдамжийг олон улсын стандартад нийцүүлэн шинэчилжээ. Хэдхэн жилийн өмнө шүү дээ. Гэхдээ эмчилгээ, үйлчилгээ өсөж байгааг хэлэхгүй бол болохгүй. Сүүлийн 4 жилийн хугацаанд бүх төрлийн хорт хавдрын эмийн эмчилгээ болон мэс засал, хавдрын дараах хими болон химийн бай эмчилгээ, амбулаторийн хяналт, хими, туяаны өдрийн эмчилгээ, хавдрын дараах сэргээн засах эмчилгээ зэрэг хорт хавдар түүнтэй холбоотой бүх төрлийн тусламж үйлчилгээг даатгалын сангаас бүрэн хариуцаж байгаа аж.
Мөн гадагшаа эмчлүүлэх ажилд одоо л дэвшил гарч, манай улсад эмчлэх боломжгүй 26 өвчний жагсаалтын хоёр өвчин хасагдсан. Үүнээс гадна Монгол Улсад эмчлэх боломжгүй, зайлшгүй шаардлагаар гадаад улсад эмчлүүлсэн иргэдэд дэмжлэг болгон эмчилгээний зардлын ердөө таван хувийг олгодог байсныг өөрчилж, насанд хүрэгчдэд 20, хүүхдийн эмчилгээний зардлын 50 хувийг буцаан олгох боломж бүрдүүлээд байна. Гэхдээ л энэ хангалтгүй. Өвчилснийх нь дараа бус харин өвчлөхөөс нь урьдчилан сэргийлж, бүр боломжгүй бол гадагшаа эмчилгээнд яваад ирснийх нь дараа бус өмнө нь олгодог байх систем руу бид шилжих хэрэгтэй.
Улсын номер нэг чухал асуудал болох ард иргэдийнхээ эрүүл мэнд, тусламж үйлчилгээг сайжруулж, түүнд зарцуулах төсөв мөнгийг хангалттай гаргаж чадвал бидний ирээдүй болсон үр хүүхдүүд харийн орны эмнэлгийн орон дээр хүнд өвчинтэйгөө тэмцээд хэвтэж байхгүй л байсан даа.