Дифлимпийн хошой аварга болох зорилго түүнд бий

Зүүн гар талаа: Э.Баттүшиг, Н.Эрхэмбаяр 2022 онд Бразилд болсон дифлимпийн наадмаас алтан медаль хүртэв 

Үеэл ахынхаа дагуулж ирсэн танихгүй хүнээс бишүүрхэн орныхоо араар нуугдаж байсан 10 настай Н.Эрхэмбаяр эдүгээ дифлимпийн алт, мөнгө, тивийн наадмын мөнгө, Азийн АШТ-ий алт, залуучуудын болон өсвөрийн дэлхийн аварга, ОУХМ, чөлөөт бөхийн тамирчин болжээ. Н.Эрхэмбаярын гэрт урилгагүй зочилсон өнөөх зүс мэдэхгүй хүн нь хожим түүний багш хэмээн хүндлэгдсэн дасгалжуулагч Э.Баттүшиг байв.

Э.Баттүшиг 2012 онд Өвөрхангай аймгийн Биеийн тамир, спортын газарт чөлөөт бөхийн дасгалжуулагчаар ажиллаж байж. Тухайн үедээ өсвөрийн тамирчдыг бэлдэж, тэмцээн уралдаанд авч явна. Н.Эрхэмбаярын үеэл ах, сумын заан Э.Мөнхбаяр түүний шавь нарын нэг. Мөн Н.Эрхэмбаярын төрсөн ах Н.Энхбаатар ч жүдо бөхөөр хичээллэдэг, аймагтаа чамгүй амжилт гаргаж байжээ. Нэг өдөр Э.Мөнхбаяр багшдаа сонсголын бэрхшээлтэй үеэл дүүгийнхээ тухай ярьснаар багш, шавь хоёрыг уулзуулжээ. “Н.Энхбаатар их эвсэлтэй, эвтэйхэн барилддаг байсан болохоор дүүг нь ахаар нь жишиж, авьяастай байж магадгүй гэж бодсон юм. Ахыгаа дагаад барилдах сонирхолтой, бөх их үздэг хүүхэд байсан. Намайг “Бөх болох уу” гэж асуулгахад дуртай зөвшөөрч, баярласан” хэмээн Э.Баттүшиг багш ярив.

Тэр цагаас хойш багшийгаа дагаж, чөлөөт бөхөөр хичээллэх болсон Н.Эрхэмбаяр олон бэрхшээлийг давж, одоогийн амжилтад хүрсэн юм. Нялх балчиртаа сонсголоо алдсан тэрбээр сонсголтой хүмүүстэй хамт бэлтгэл хийж, барилдахад ойлгохгүй түмэн асуулт буман хариулт нэхэж үлддэг байжээ. Бөхийн дүрэм, мэхний талаар багшийнхаа хэлснийг ойлгохгүй, бусад хүн юу ярьж буйг сонсохгүй ч биеийн хэлэмж, дохио зангаа, нүүрний хувирлаар нь гадарласан зүйлээ интернэтээс хайж үзэж баталгаажуулдаг байжээ. “Эрхэмээ маань чөлөөт бөхөөр хичээллээд 10 гаруй жил болж байна. Сонсголын бэрхшээлтэй тамирчдын хамгийн том наадам дифлимпээс анх 18 настайдаа мөнгө, 22-тойдоо алтан медаль хүртсэн юм шүү дээ. Одоо 26 настайдаа Японы Токиод болох 25 дугаар наадамд оролцохоор бэлтгэлээ базааж байна. Дифлимп бол дэлхийн 100 орчим орны 3000 гаруй тамирчин спортын 20 гаруй төрлөөр өрсөлддөг маш том наадам” гэлээ.

Н.Эрхэмбаяр гурван хүүхэдтэй айлын дунд хүү. Нэг эмэгтэй дүүтэй. Ах нь жүдогоор хичээллэдэг байсан ч түүнд чөлөөт бөх илүү таалагдсан тул сонгосон гэдэг. Үүнийг нь ч төрсөн болон үеэл ах нь дэмжиж, өдий зэрэгт хүрэхэд нь тусалжээ. Тэрбээр үндэсний их баяр наадмын дараа төрсөн нутаг, Өвөрхангай аймагтаа бэлтгэлээ базааж байгаад саяхан хотод ирсэн байна. 2010 онд Улаанбаатар хотод нүүж ирснээр эндээ суурин амьдрах болж. Тодруулбал, тэрбээр настай ээж, дүү болон эхнэр, хүүхдийнхээ хамт Таванбуудалд амьдардаг гэнэ. Хэдийгээр спортын их амжилт гаргасан ч төр засаг болон олон нийт сонсголын бэрхшээлтэй иргэдийн оролцдог энэхүү наамдын талаар төдийлөн мэддэггүй, тив, дэлхийд эх орныхоо нэрийг дуурсган, амжилттай явааг нь ойшоодоггүй тул тусалж, дэмжих тал дээр дутагдалтай юм билээ.

Японы Токио хотод ирэх арваннэгдүгээр сарын 15-26-нд зуны дифлимпийн 25 дугаар наадам болно. Манай улсаас чөлөөт бөх, жүдо, хөнгөн атлетик, ширээний теннис, буудлага гэсэн таван төрөлд 15 тамирчин оролцохоор бэлтгэл сургуулилалтаа базааж буй. Тэдний нэг Н.Эрхэмбаяртай бэлтгэлийнх нь үеэр уулзаж, дохионы хэлний орчуулагчийн тусламжтайгаар хэл нэвтрэлцсэн юм. Түүнээс бэлтгэл сургуулилалтынх нь талаар асуухад “Өдөр бүр 06.00 цагт бэлтгэлээ эхлүүлж, 20-30 км гүйдэг. Дараа нь хүчний бэлтгэлээ хийж, хоол хүнс, уураг гээд бүх зүйлдээ ихэд анхаарч, хичээж байна. Токио явтлаа бэлтгэлээ хангана. Хэдийгээр сонсголын бэрхшээлтэй хүмүүст мэдээллийн хүртээмж тааруу байдаг ч олон талын эх сурвалжаас баталгаатай мэдээлэл авахыг хичээдэг. Багшийнхаа яриаг сонсохгүй ч үйлдлийг нь хараад ойлгодог болсон. Одоо миний зорилго бол дифлимпийн хошой аварга болох. Үүндээ хүрэхийн тулд ихэнх цагаа бэлтгэлдээ зарцуулж байна. Онгоцны тийз, байрлах байрны зардал, өмсөх хувцаснаас эхлээд санхүүгийн асуудал бидэнд тулгарч байгаа. Тиймээс Монголын диф спортын холбоотойгоо хамтран тэмцээний зардлаа бүрдүүлэх зорилгоор хандивын аян өрнүүлсэн” гэв.

Түүнийг хошой аварга болно гэдэгт багш, баг хамт олон, гэр бүлийнхэн нь итгэж буй. “Дүү минь чадахгүй гэх биш. Энэ удаа ч дахин алтан медаль хүртэнэ гэдэгт нь итгэж байна. Гэхдээ олон нийтэд ийм спортын их наадам байдаг, сонсголын бэрхшээлтэй залуус бусдын адил, бүр илүү ихийг ч золиослон байж өдий зэрэгт хүрсэн гэдгийг ойлгуулж таниулах хэрэгтэй” хэмээн түүний үеэл ах Э.Мөнхбаяр хэлэв. Мөн төрсөн ах Н.Энхбаатар нь  “Үнэндээ дүүгээ ийм амжилтад хүрнэ гэж ер бодоогүй. Гэтэл анх сонсголтой хүмүүстэй өрсөлдөөд, УАШТ-ээс мөнгөн медаль хүртсэн. Тэр үед л дүүгийнхээ авьяасыг олж харсан даа” хэмээсэн.

УАШТ-ээс мөнгөн медаль хүртсэн амжилт нь олон улсад нэрээ дуурсгах эхлэл нь болсон байна. Тэрбээр 2016 онд Ираны Тегеранд болсон сонсголгүй иргэдийн чөлөөт, сонгомол бөхийн ДАШТ-ий өсвөр үеийн 54 кг жинд зодоглож, бүх өрсөлдөгчөө цэвэр ялж түрүүлэн, Төрийн дууллаа эгшиглүүлсэн түүхтэй. Дараа жил нь таван тивийн 114 орны 3500 гаруй тамирчин оролцсон, Туркийн Самсун хотод болсон дифлимпийн зуны 23 дугаар наадмаас мөнгөн медаль хүртэж, бахархам амжилт гаргав. Эх орондоо ирснийх нь дараахан түүнд “Алтангадас” одон хүртээсэн билээ. Харин 2022 онд Бразилд зохион байгуулсан дифлимпийн зуны 24 дүгээр наадамд чөлөөт бөхийн 65 кг жинд түрүүлж, эх орондоо энэ төрөлд анх удаа алтан медаль авчирсан гавьяатай. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь Монгол Улс дифлимпийн наадмаас хүртсэн хоёр дахь алтан медаль болсон юм. Үүнээс 13 жилийн өмнө буюу 2009 онд Гавьяат тамирчин Б.Очбадрал жүдо бөхийн төрөлд анхны алтан медалийг авчирч байжээ.

Нэг хэсэг “чимээгүй олимп” гэж нэрлэдэг байсан дифлимпийн наадамд эх орныхоо нэрийг өндөрт өргөн, чимээгүй хөдөлмөрлөж яваа эгэл даруу тамирчин бол Н.Эрхэмбаяр юм. Дөрвөн жилд нэг удаа зохион байгуулдаг уг тэмцээнээс алтан медаль хүртэхдээ үгээр илэрхийлшгүй их баярласнаа тэрбээр хуваалцав. “Тэмцээний үеэр маш их цуцсан. Тамирчин хүн ялна гэж барилддаг ч алт авсандаа итгэж чадахгүй байсан. Эх орондоо ирэхэд гэр бүлийнхнээс минь гадна маш олон хүн онгоцны буудалд тосож авч, баяр хүргэсэнд сэтгэл их догдолж, өөрөөрөө бахархсан” хэмээн дурссан.

Н.Эрхэмбаяр Өвөрхангай аймгийн ерөнхий боловсролын II сургуульд найман настайдаа элссэн ч дунд сургуулиа төгсөж чадаагүй юм билээ. Ном сурахаас илүүтэй спорт хөөж, бүхий л цаг хугацаагаа чөлөөт бөхөд зориулсан түүнийг илүү том амжилт, гэгээн ирээдүй хүлээж буй нь лавтай.

Э.БАТТҮШИГ: Ч.УНДРАМ САЙД СОНСГОЛЫН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ТАМИРЧДЫН ОЛОН УЛСЫН НААДМЫГ ОЧИЖ ҮЗЭЭСЭЙ

Н.Эрхэмбаярын багш, дасгалжуулагч, Биеийн тамир, спортын улсын хороо (БТСУХ)-ны Үндэсний шигшээ багийн бодлогын хэрэгжилтийн хэлтсийн мэргэжилтэн Э.Баттүшигээс цөөн асуултад хариулт авлаа.

-Та шавиа өөрөө хайж очиж, “олж авсан” юм билээ. Түүнээс хойш та хоёр багагүй амжилт гаргажээ.

-Тийм ээ. Би Өвөрхангай аймагт чөлөөт бө­хийн дасгалжуулагчаар ажил­лаж байх­даа Эрхэм­баярыгаа “олж авсан”.  Тэр үед Эрхэмээ маань 10 орчим настай бай­жээ. Одоо “Аварга” би­еийн тамирын дээд сур­г­уульд багш, дасгал­жуу­лагчаар сурч байгаа. Бид хоёрт насанд хүрэгчдийн ДАШТ-ий аварга болох л дутуу бай­на. Өсвөр, залуучууд, Ази тив, цаашлаад диф­лим­пийн аварга гээд тамирчин хү­ний үзүүлж болох өндөр амжилтуудыг бүг­дийг нь үзүүл­чихлээ. Гэхдээ ирэх ар­ван­нэгдүгээр сард Токиод болох диф­лимпийн наадамд алтан ме­далиа ихэр­лүүлэх зорилго, мөрөөдөл бий.

-Хэзээнээс сонсголын бэрхшээл­тэй тамирчдыг дасгалжуулж эхэлсэн  бэ?

-2016 оны сүүлээс би Монголын диф чөлөөт бөхийн тамирчдыг сайн дураа­раа ха­риуцан дасгалжуулж эхэлсэн. Н.Эрхэм­баяр, Д.Чинзориг, Ш.Батбаатар нарыг дас­гал­жуулан бэлтгэл сургуулилалтыг нь хан­гаж, тэмцээн уралдаанд оролцуулаад явж байна. Дотооддоо сонс­голын бэрх­шээлтэй хүмүүс барилдаж, спортод ам­жилт гаргаж буйг олонтоо харсан. Гэхдээ тив, дэлхийн хэмжээнд ийм олон тэм­цээн уралдаан болдгийг мэддэггүй байв.

Хүн төрөлхтний эв санааны бэлгэдэл олимп, паралимп, дифлимп, тусгай олимп гэсэн спортын дөрвөн их баяр наа­дам болж байна. Тодруулбал, тулгуур эрхт­ний болон харааны бэрхшээлтэй иргэд оролцдог паралимп, сонсголгүй иргэдийн дифлимп, оюуны бэрхшээлтэй хүмүүсийн өрсөлддөг тусгай олимп гэж бий. Үүгээр зогсохгүй зөвхөн сонсголын бэрхшээлтэй иргэдийн ДАШТ болдог юм байна. Насанд хүрэгчдийн, өсвөрийн, залуу­чуудын АШТ болдгийг сүүлд мэдсэн юм. Эрхэмээ маань дотооддоо зохион байгуулсан бүхий л тэмцээнд сонсголтой хүмүүс­тэй өрсөлдөөд удаа дараа медаль хүр­тэж байлаа. Үүнд нь урамшаад 2015 онд Иранд болсон сонсголын бэрх­шээл­тэй тамирч­дын ДАШТ-д шавиа аваад хоёулхнаа очсон. Алтан медалийг нь аваад ирлээ. Дараа нь ОХУ-д болсон Залуу­чуудын АШТ-д мөн аварга боллоо. 2017 онд Турк ул­сад зохион байгуулсан диф­лимпээс мөн­гөн медаль хүртсэн. 

Үүний дараа 2022 онд Бразилд болсон дифлимпийн XXV наадмын чөлөөт бө­хийн 65 кг-ийн жинд өрсөлдөж, алтан ме­даль авсан. Өрсөлдөөн ширүүн болсон. Иран, Ка­захстан, Турк, ОХУ, Болгар, Ун­гар зэрэг бө­хийн спорт өндөр түвшинд хөгжсөн бүх л орны та­мирчинтай өр­сөл­дөж, илүүрхсэн. Корона­вирус дэгд­сэ­ний дараах жил нь байсан тул улс орон эдийн засгийн хямралтай үе таарсан. Гэ­сэн ч Монголын диф спортын холбоо, БТСУХ-ноос тодорхой дэмжлэг үзүүлсэн. Мөн Өвөрхангай аймгийн бо­лон Арвайхээр сумын Засаг дарга Би­еийн тамир, спортын газрын дарга, хамт олон, ах дүү, найз нөхөд гээд олон хүн дэмж­сэн.

-Дифлимпийн наадмыг хэрхэн зохион байгуулдаг юм бол?

-Спортын төрлөөсөө хамаарч зо­хион бай­гуулалт нь өөр өөр. Гүйлтийн тэм­цээнд гэхэд ту­гаар дохих, гэрэл асаах гэх мэт. Чөлөөт бө­хийн тухайд шүгэл үлээж, дохидог. Манай ул­сын тамирчид энгийн хүмүүстэй барилдаад сур­чихсан болохоор дүрмээ маш сайн мэддэг. Шүүгч нар барилдааныг зогсоох бол биед нь хүрдэг. Олон улсын бөхийн холбооны дүрмийн дагуу л тэмцээн болно.

-Н.Эрхэмбаярын барилдааны онц­лог болон сонсголгүй тамирчдыг дасгал­жуулахад давуу, сул тал гэвэл?

-Хөл авч барилддаг. Хэвтээгээс сайн барил­дана. Их зоригтой, хурдтай, тэв­чээртэй, авьяас­тай. Хамгийн гол нь маш   хөдөлмөрч. Эрхэмээ маань бэлтгэлээ нэг ч удаа тасалж үзээгүй. Намайг байхгүйд ч өөрөө ирээд бэлт­гэлээ яс хийчхээд л явдаг, хүүхэд. Ер нь сонсголын бэрх­шээл­тэй хүмүүс али­ваад их үнэнч, тууштай.

Бэлтгэлдээ сурснаа л дэвжээн дээр гар­гахыг захидаг. Эрхэмээгийн гол өр­сөлдөгч нь Иран, Энэтхэг, Казахстан, Тур­кийн бөх. Өмнөх барилдааных нь бичлэг үзэх, дэргэдээс нь харах зэргээр су­дал­даг. Мөн судлаагүй, шинэ залуу та­мир­чид ч гарч ирэхийг үгүйсгэхгүй.

-Токиогийн дифлимпэд оролцох тамирчдын бэлтгэл хэр байна?

-Дифлимпийн чөлөөт бөхийн барил­даан өмнө нь 11 жинд хүч үздэг байсан. Энэ жилээс зургаан жинд барилдуулахаар боллоо. Тэгэхээр өрсөлдөөн улам ши­рүүс­нэ гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, орол­цох тамирчдын тоо хэвээрээ хэрнээ өрсөл­дөх жин нь цөөрсөн. Иймд до­тооддоо өрсөлдөөн ширүүсэж, сорил тэм­цээн зохион байгуулсан. Сорилд 74 кг жинд Д.Чинзориг ялсан. 65 кг жиндээ Эрхэмбаяр хүч үзнэ. Бэлтгэлээ улам чамбайруулж байна. Одоогоор бид хүчний бэлтгэлээ түлхүү хийж бай­гаа. Туухай өргөх нь бяр нэмэхээс гадна ажил­лах чадвар, тэсвэр тэвчээр суул­гадаг. Тө­лөв­лөгөөний дагуу удахгүй үндсэн ба­рил­даан, дэвжээний бэлтгэлдээ орно.

-Энэ удаагийн наадамд 15 тамир­чин болон дасгалжуулагч, олон улсын дохионы хэлмэрч, сэтгэл зүйч зэрэг 20 гаруй хүний бүрэлдэхүүнтэй явах юм билээ. Гэвч санхүүгийн хувьд бэрхшээлтэй байгаа гэж дууллаа.

-БТСУХ дэмжлэг үзүүлнэ. Үзүүлэх ч ёстой. Хөгжлийн бэрхшээлтэй та­мирч­дын зөвлөлийн тэргүүн нь манай хо­рооны дарга. Тиймээс тодорхой хэм­жээнд дэмж­дэг. Төрөөс хөгжлийн бэрх­шээл­тэй ир­гэ­дийн оролцоог адил, тэгш хангах талаар нэ­лээд ажил хийж байгаа. Гэвч энэ нь хаана ч хүрэлцдэггүй. Үүнтэй холбоо­той санхүүгийн асуудал үүсэж байна.

Дифлимпийн наадамд өрсөлдөөн ба­га, бараг очсон хүн бүр медаль авдаг гэж хүмүүс ойлгодог юм шиг байна лээ. Тийм биш, өндөр өрсөлдөөн дунд Монголын тамирчид маань амжилт гаргадаг. Энэ бүхнийг нүдээрээ үзэж байж ойлгоно. Иймд энэ удаагийн наадамд Соёл, спорт, аялал жуулчлал, залуучуудын сайд Ч.Унд­рамыг зорьж очиж үзээсэй гэж хүсэж байна. Мөн Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамнаас ч тодорхой албан тушаалтнууд очиж үзэж, нүдээрээ харж, мэдрэх хэрэгтэй. Тэр тусмаа сурвалжлагч нарыг авч явж, олон түмэнд тэмцээн уралдааныг шууд дамжуулаасай гэж хү­сэж байна. Сонсголын бэрхшээлтэй иргэ­дийн олимп буюу дифлимпэд би гурав дахь удаагаа оролцох гэж байна. Өм­нөх хоёрт нь төрийн байгууллагын өн­дөр албан тушаалтнаас тө­лөөлөл явж бай­гаа­гүй.